گروه امنیتی دفاعی خبرگزاری تسنیم-صبح امروز جدیدترین سامانه پدافند هوایی ساخت ایران با نام «باور373» با حضور حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهور رسما رونمایی شد و در آستانه تحویل به نیروی پدافند هوایی ارتش قرار گرفت.

«باور 373» را باید پیچیده ترین و مهمترین سامانه پدافند هوایی موشکی ساخت داخل (و حتی پیچیده ترین پروژه دفاعی تاریخ ایران)  به حساب آورد که کار طراحی، ساخت، تست و عملیاتی شدن آن در کمتر از یک دهه به دست متخصصان ایرانی در داخل کشور انجام شده است.

در این گزارش که به همین مناسب تهیه شده، با ساختار و ویژگی های این سامانه و تاثیر آن در ارتقا توان پدافند هوایی برد بلند ایران و نیز روند دستیابی کشور به این فناوری پیچیده پرداخته ایم.

***

تا پیش از ورود سامانه بسیار دوربرد اس-200 به کشور، پدافند هوایی موشکی کشور از دو سامانه موشکی آمریکایی MIM-23 هاوک با برد 40 کیلومتر و ارتفاع درگیری 14 تا 18 کیلومتر و HQ-2 چینی با برد 34 کیلومتر و ارتفاع درگیری 27 کیلومتر در رده میانبرد بهره می برد که به عنوان دوربردترین موشک های پدافندی کشور نیز محسوب می‌شدند.

هر چند سامانه هاوک به تعداد مناسبی در کشور وجود داشت اما به هر حال جبران برد محدود آن را نکرده و پدافند کشور در دهه 1370 با عملیاتی کردن تعدادی سامانه اس-200 که در ناتو معروف به "SA-5 گامون" است به یکباره صاحب یکی از دوربردترین موشک های پدافند هوایی جهان با برد نهایی 300 کیلومتر، سقف پرواز 29 کیلومتر و سرعت بیش از 7 برابر سرعت صوت شد. به گزارش منابع خارجی این سامانه پس از ورود به ایران به مرور در چند نقطه مهم و راهبردی مانند تهران، اصفهان، همدان، بوشهر و بندرعباس مستقر شد.

موشک دوربرد سامانه اس-200

در دهه 1380 و با بروز تهدیدات جدی پیرامون جمهوری اسلامی ایران و حمله آمریکا به افغانستان و سپس عراق که عمدتاً بر توان هوایی متکی بود، بازنگری در مجموعه پدافند هوایی سرعت گرفت که در نهایت به تفکیک بخش پدافند هوایی از نیروی هوایی ارتش و تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء برای مدیریت تمام توان پدافند هوایی نیروهای مسلح کشور در سال 1387 انجامید.

با توجه به وجود تهدیدات هوایی در بردهای مختلف کوتاه، متوسط و بلند، وجود سامانه های پدافند موشکی در هر یک از این رده ها برای مجموعه پدافند هوایی کشور لازم به نظر می‌رسید. برنامه ریزی برای خرید سامانه دوربرد اس-300 روسی، پاسخی به بخش هایی از نیازمندی فوق بود اما این نیاز در رده دوربرد به دلایلی با سامانه اس-200 قابل رفع نبود.

سام-5 یا همان اس-200 با وجود ارزشمندی بالا، از ابتدا دارای مشکلات متعددی بود که به سطح فناوری و سبک طراحی زمان آن باز می‌گشت. نسل اول این سامانه در 1967 وارد خدمت نیروهای دفاع هوایی شوروی سابق و در دهه های بعد نمونه های دیگر آن برای صادرات به کشورهای مختلف عرضه شد.

هر چند تا مدتها تنها نسخه صادراتی از سامانه اس-200 در اختیار مشتریان خارجی قرار می گرفت اما با ورود سامانه های پیشرفته تر اس-300 و برای کمک به وضع بحرانی اقتصاد روسیه، نمونه های بهتر اس-200 به همراه سامانه های کمکی برای فروش عرضه شدند به طوری که بین سال های 1998 تا 2002 میلادی اس-200 سهم بزرگی از میزان فروش های نظامی خارجی روسیه را به خود اختصاص داده بود.

بهسازی های مختلفی توسط کشور سازنده، بر اساس تجربیات عملکرد اس-200 در نقاط مختلف جهان و با استفاده از فناوری های جدید به انجام رسید که شامل اصلاحاتی روی رادارهای متعدد این سامانه و به کار گیری ترکیبی با یک اخلالگر قدرتمند زمین‌پایه می شد.

بهسازی اس-200 در ایران نیز به صورت بومی در چند مرحله به اجرا در آمد که به طور کلی شامل اصلاحات در بخش های پردازش، فرستنده، گیرنده، جنگ الکترونیک و تحرک پذیری سامانه بوده است.

یکی از فعالیت های به انجام رسیده برای بهسازی سامانه اس-200، تعویض تمامی اجزای آنالوگ آن با تجهیزات دیجیتال و قطعات حالت جامد است. این بهسازی ها منجر به قابلیت کارکرد 24 ساعته سامانه اس-200 در ایران شده است. به علاوه افزایش قابلیت اطمینان سامانه و افزایش سرعت پردازش که منجر به واکنش سریعتر سامانه به تهدیدات شناسایی شده می گردد و نیز کاهش زمان مورد نیاز برای بازبینی و تعمیرات از دیگر نتایج بهسازی های ایران روی سام-5 است.

اس-200 در ایران قابلیت انهدام پهپادها را نیز پیدا کرده که در رزمایش مدافعان آسمان ولایت-4 با انهدام پهپادی در ارتفاع حدود 18280 متری اثبات شد. مجموع این فعالیت ها تبدیل به یکی از تجربیات ارزشمند نیروهای مسلح ایران بر روی سامانه های دوربرد شد.

موشک بزرگ و بسیار سنگین سامانه اس-200 و پرتابگر آن که فقط یک موشک را شلیک می کند؛ خروج و جابجایی موشک از پناهگاه برای شلیک توسط ریل انجام می شود

بر اساس نیازهای فوق و مشکلات اشاره شده در سامانه اس-200 ایران برای خرید سامانه پیشرفته اس-300 که از موشک های سوخت جامد بهره می برد اقدام کرد. برای اولین بار یک نشریه مشهور خارجی در سال 1379 اخباری پیرامون علاقمندی ایران به خرید این سامانه منتشر کرد.

در زمستان سال 1386 بحث های دریافت این سامانه بسیار جدی شده و وزیر دفاع وقت ایران اعلام کرده بود اس-300 توسط روسیه به ایران تحویل داده خواهد شد.

در همین دوران مقامات غربی از جمله مسئولین کاخ سفید از اعلام تحویل اس-300 به ایران ابراز نگرانی می کردند زیرا روسیه به موجب قراردادی که در سال 2007 با ایران امضا کرد باید دست‌کم پنج سامانه دفاع هوایی اس-300 را به ایران تحویل می‌داد.

در شهریور 1387 بر اساس گزارش منابع آگاه روسیه اخباری در رسانه ها منتشر شد مبنی بر اینکه قرار است این کشور نخستین سری سامانه اس-300 را اوائل سپتامبر 2008 (حدود اواسط شهریور 1388) به ایران منتقل کند.

پس از انتشار اولین اخبار از ورود سامانه اس-300 به ایران، بلافاصله هیئتی از رژیم صهیونیستی به روسیه سفر کرد و در نتیجه تحویل سامانه ها به تعویق افتاد. نهایتاً مسکو در سال 2010 با این بهانه که فروش این سامانه به ایران خلاف قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران است از تحویل آن به تهران امتناع کرد.

به دنبال این ماجرا، با پیشنهاد حضرت آیت الله خامنه‌ای فرماندهی معظم کل قوا، متخصصان داخلی اقدام برای ساخت نمونه داخلی مشابه از نظر مفاهیم عملیاتی با سامانه اس-300 را آغاز کردند.

پوشش دادن کشوری با مساحت زیاد مانند ایران به واسطه سامانه های دوربرد که از تعداد کافی موشک نیز برخوردار باشند نتایج بسیار بهتری در ایجاد پدافند هوایی قدرتمند به دنبال دارد.

در اواخر جنگ سرد در سایر کشورها نیز سامانه های دوربرد توسعه یافت از جمله سامانه پاتریوت در آمریکا و اس-300 در شوروی. بعدها سامانه تاد و ایجیس در آمریکا و سامانه اس-400 نیز در روسیه توسعه یافت. چینی ها نیز از سامانه اس-300 روسی نمونه های بومی ساخته و برخی کشورها نیز به خرید سامانه های دوربرد از آمریکا و روسیه اقدام نمودند.

با گسترش سامانه‌های پدافند هوایی موشکی با رده برد حدود 200 کیلومتر و بالاتر، خود به خود پیوستگی بالایی در پوشش آسمان کشورها پدید آمده و درصد تهدیدآمیز بودن موقعیت‌های مختلف برای نیروی مهاجم بسیار افزایش می‌یابد.

در تصویر زیر، میزان پوشش پدافند هوایی موشکی روی ایران بر اساس عملکرد تعدادی از 2 سامانه S-300PMU-1 با برد درگیری 150 کیلومتر و S-400 با برد درگیری 400 کیلومتر با فرض استقرار سامانه‌ها در فواصل نزدیک مرزها نمایش داده شده است.

پوشش با سامانه اس-400 با برد 400 کیلومتر (سمت راست) و سامانه S-300PMU-1 با برد 150 کیلومتر (سمت چپ)

همانطور که مشاهده می‌شود، با بهره‌برداری از سامانه‌های دوربرد با تعداد کمی سامانه، فضای بیشتری تحت پوشش قرار می‌گیرد. هر چند قیمت تمام شده سامانه های جدید بسیار بیشتر از سامانه های نسل قبلی است اما با استفاده از گونه های دوربردتر، به تعداد کمتری سامانه نیاز خواهد بود.

از سوی دیگر در جنگ های دو دهه اخیر شاهد افزایش حجم حملات هوایی به صورت کاملاً هماهنگ و شبکه محور بوده ایم که طبیعتاً در نبردهای آینده نیز پیگیری خواهد شد. این رویکرد نیز با افزایش توان درگیری با چندین هدف توسط سامانه ها قابل مقابله است.

وجه دیگری که در نبردهای مدرن امروزی کاملاً مرسوم شده استفاده از آرایه متنوعی از ابزارهای مختلف در حمله همزمان به طرف مقابل است که عمدتاً شامل انواع موشک های کروز و ضد رادار، بمب های هواپرتاب، انواع پهپادهای کوچک و بزرگ شناسایی و رزمی و انتحاری و هواپیماهای بمب افکن و جنگنده پنهانکار راداری و در برخی موارد سلاح های بالستیک و شبه بالستیک می شود. از این رو سامانه های جدید بایستی توانایی رهگیری و درگیری با طیف متنوعی از اهداف در فواصل و ارتفاعات مختلف با شرایط پروازی متفاوت را آن هم به صورت متعدد داشته باشند.

در زمینه ردگیری و رهگیری، رادارهای آرایه فازی این امکان را فراهم می آورند که تعداد زیادی از اهداف به طور همزمان شناسایی، ردگیری و رهگیری شود. اما منابع محاسباتی بالایی نیز برای پردازش به موقع اطلاعات در هر یک از این فازها مورد نیاز است که چالش بزرگ دیگر توسعه سامانه های پدافند هوایی راهبردی به شمار می رود.

نگاه کوتاهی به ویژگی های اس-300 و اس-400

سامانه اس-300 که طراحی آن در اواخر دهه 1960 در شوروی سابق شروع شد در حدود یک دهه بعد برای تحویل عملیاتی آماده شد. در این سامانه علاوه بر استفاده از رادارهای جدید با فناوری های پیشرفته تر نسبت به رادارهای سامانه اس-200، بزرگترین پیشرفت در زمینه موشک ها قابل مشاهده بود به طوری که موشک های سوخت جامد با ابعاد کوچکتر از موشک های سامانه سام-5 و به تعداد چهار تیر روی هر پرتابگر قرار داشتنند.

به جای تعداد انگشت شماری موشک در سامانه اس-200، در اس-300 و بعدها در اس-400 چند پرتابگر که هر یک دارای چهار موشک بودند مورد استفاده قرار گرفت. در واقع هر آتشبار سامانه اس-200 دارای 6 پرتابگر تکی است ولی هر آتشبار اس-300 و اس-400 از حداقل چهار پرتابگر چهار فروندی یعنی 16 موشک بهره می‌برد.

به علاوه موشک های سامانه اس-300 به صورت عمودی پرتاب شده و پس از خروج از پرتابگر به سمت هدف جهت می گرفتند در حالی که موشک های بزرگ و سنگین اس-200 امکان پوشش 360 درجه را بدون تعداد کافی پرتابگر مستقل نداشتند.

این راهکار به کار رفته در اس-300 بعداً در سامانه های متعددی مشاهده شد. نسل اول سامانه اس-300 دارای موشک هایی با برد 75 کیلومتر بوده و عملاً یک سامانه میانبرد محسوب می شد اما به مرور موشک هایی با برد بیشتر تا 195 کیلومتر در نمونه PMU-2 به این سامانه افزوده شده و آن را در رده سامانه های دوربرد قابل مقایسه با اس-200 از نظر برد موشکی قرار داد.

شلیک موشک 48N6E2 با برد نزدیک به 200 کیلومتر از سامانه S-300PMU-2

نکته مهم دیگر در مورد سامانه اس-300 و نمونه بعدی آن یعنی اس-400، تحرک بسیار بالای تمام اجزاء سامانه است. رادارها، کنترل و فرماندهی و پرتابگر موشک به عنوان اصلی ترین اجزاء سامانه های پدافندی فوق، همگی بر روی خودروهای نظامی با قابلیت تحرک مناسب نصب شده اند در نتیجه سامانه های اس-300 و اس-400 و نیز نمونه های همرده آمریکایی و چینی در مدت کوتاه چند دقیقه آماده به کار شده یا از حالت عملیاتی به حالت حرکت تغییر وضعیت می دهند.

این در حالی است که در مفاهیم طراحی قدیمی سامانه های پدافند هوایی، این سامانه ها به صورت استقراری در اطراف مناطق مهم تعریف می شدند. همین مشکل در جنگ تحمیلی 8 ساله علیه ایران، سبب آسیب هایی به سامانه های موشکی هاوک شد که با ابتکار متخصصان پدافند هوایی، راهکارهای موقتی برای حل این مشکل ایجاد شده و پس از جنگ نیز به متحرک کردن سامانه هاوک به صورت بومی در ایران اقدام شد.

آخرین نسل موشک افزوده شده به اس-300، موشک 48N6 است که به جای خانواده موشک‌های 5V55 به سامانه اس-300 افزوده شد. این موشک با کمی طول بیشتر و قطر تقریباً یکسان نسبت به انواع 5V55 قابلیت‌های عملیاتی بسیار بالاتری دارد. موشک 7.5 متری 48N6 که قطر آن 51.9 سانتیمتر است 1800 کیلوگرم جرم داشته و به سرعت حدود 7 برابر سرعت صوت می‌رسد و اهداف را در ارتفاع‌های 10 متر تا 27هزار متر مورد هدف قرار می‌دهد.

برد عملیاتی نمونه عادی موشک 48N6 بین 5 تا 150 کیلومتر بوده و در نمونه 48N6E2 به 195 و در نمونه E3 به 250 کیلومتر می‌رسد. این موشک‌ها از یک سرجنگی 150 تا 180 کیلوگرمی بهره می‌برند و با اتکاء به سامانه تغییر بردار رانش در خروجی پیشران خود، توانایی اجرای مانورهایی تا 25 برابر شتاب جاذبه (25g) را دارند.

البته موشک‌های گونه ضد بالستیک سامانه اس-300 یعنی S-300V توانایی تمرکز ترکش‌های سرجنگی خود به سمت هدف را نیز دارند که ممکن است این توانمندی در نمونه‌های جدید موشک‌های به کار رفته در سایر گونه‌های سامانه اس-300 نیز ایجاد شده باشد. در سامانه اس-400 موشک دیگری به نام 40N6E با برد 400 کیلومتر نیز به کار گرفته شده است.

این موشک‌ها بسیار چابک و مانورپذیر هستند و از این رو توانایی درگیری با هواپیماهای جنگنده و اهداف نسبتاً کوچک نظیر موشک‌های کروز را به راحتی دارند که چنین قابلیتی در اس-200های بهسازی نشده مطلقاً وجود ندارد. پرتابگرهای موشک در سامانه اس-300 به صورت عمودی موشک‌ها را با فشار گاز سرد به بالا پرتاب کرده و سپس پیشران خود موشک شروع به کار می‌کند.

با روش پرتاب عمودی، سرعت واکنش سامانه در برابر تهدیدات پرتعداد در سمت‌های مختلف به میزان بسیار بالایی نسبت به پرتابگرهای مایل افزایش می‌یابد. همچنین بارگذاری مجدد موشک‌ها در اس-300 بسیار سریعتر از اس-200 صورت می‌پذیرد.

سامانه اس-300 در نسل‌های آخر خود از 3 نوع رادار آرایه فازی استفاده می‌کند؛ رادار 64N6E (و نمونه پیشرفته‌تر آن 64N6E2) با برد 300 کیلومتر و کاربرد جستجوی اولیه و مراقبت هوایی خصوصاً در برابر اهداف بالستیک، رادار 96L6 برای جستجوی اولیه اهداف در تمامی ارتفاعات با برد 300 کیلومتر و رادارهای 30N6E (و نمونه پیشرفته‌تر آن 30N6E2) برای رهگیری اهداف و هدایت موشک با برد 200 کیلومتر.

رادارهای اصلی سامانه اس-400 (سمت راست) و اس-300 (سمت چپ)

در سامانه اس-400 نیز از 3 گونه رادار آرایه فازی استفاده می‌شود؛ رادار 96L6، رادار 91N6E برای جستجوی اولیه اهداف خصوصاً اهداف بالستیک و رادار 92N6E برای رهگیری اهداف و هدایت موشک. دو رادار آخر به ترتیب گونه‌های بهسازی شده از رادارهای 64N6E و 30N6E هستند.

رادار 96L6

در سامانه‌های پدافندی اس-300 و اس-400 علاوه بر پرتابگرهای موشک و رادارها، اجزاء دیگری نیز به کار می‌رود که شامل خودروهای فرماندهی، ارتباطات، حامل موشک‌های ذخیره، خودروی بارگذار موشک و ... است.

در تصاویر زیر آرایش کلی اجزاء اصلی 2 سامانه فوق به نمایش در آمده است. می‌توان انتظار داشت که بخش‌های تشکیل دهنده سامانه باور-373 نیز شباهت‌هایی به این 2 سامانه پیشرفته پدافندی روسیه داشته باشد.

اجزاء اصلی سامانه S-300PMU-2

اجزاء اصلی سامانه S-400

رادار روسی 96L6 بردی بین 5 تا 300 کیلومتر داشته و توانایی ردگیری تا 100 هدف با سرعت‌های 50 تا 2800 متر بر ثانیه را دارد. این رادار قابلیت چرخش مکانیکی در صفحه افقی برای پوشش 360 درجه اطراف را داشته و جستجوی آن در راستای عمودی نیز با چرخش الکترونیکی امواج به انجام می‌رسد.

برای درگیری مؤثر با اهدافی در انواع متفاوت در سامانه‌های جدید روسی مانند اس-350 از 3 گونه و در اس-400 از 4 گونه موشک استفاده می‌شود که در بردهای مختلف شامل کمتر از 50 تا 400 کیلومتر عمل می‌کنند و البته 2 گونه از این موشک‌ها بین 2 سامانه فوق مشترک است.

این موشک‌ها از سطح بالاتری از قابلیت مانور و دقت در اصابت برخوردار هستند که در کنار استفاده از پیشران سوخت جامد پیشرفته و زیرسامانه‌هایی با فناوری‌های جدید، موشک‌هایی با وزن و حجم کمتر نسبت به نسل‌های قبلی حاصل شده‌اند. تمامی انواع موشک‌ها در سامانه‌های اس-300، اس-350 و اس-400 به صورت عمودی از پرتابگرهای استوانه ای پرتاب می‌شوند.

برخی از موشک‌های مورد استفاده در سامانه‌های اس-300 و اس-400؛ دو موشک سمت راست بردهای 40 و 120 کیلومتر دارند

* معرفی باور-373

همانطور که بالاتر گفته شد، پروژه طراحی و ساخت سامانه پدافند هوایی دوربرد موشکی ایران که به نام باور-373 معرفی شده است، پس از بدعهدی روسیه در تحویل سامانه دفاعی و غیرتحریمی اس-300 در ایران کلید خورد.

قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش به عنوان سفارش دهنده این سامانه در کنار وزارت دفاع و شبکه همکاران بخش دفاعی در مدت زمان حدود 10 سال موفق به طی کردن مسیر بیش از 30 ساله طی شده توسط نسل های مختلف سامانه اس-300 روسی شده و به سامانه ای برتر از آن دست پیدا کردند.

پس از قطعی شدن عدم تحویل اس-300 به ایران در سال 2010 از سوی روسیه و اعلام خبر شروع پروژه ساخت سامانه دوربرد در ایران، تا مدتها از این سامانه با نام "مشابه ایرانی اس-300" نام برده می شد.

در رژه روز ارتش در 29 فروردین سال 1389 خودروهای پرتاب موشک و رادار رهگیری هدف که شباهت بالایی به نمونه‌های مورد استفاده در سامانه اس-300 داشتند به نمایش در آمد که پس از آن رژه اطلاعاتی راجع به اجزاء مذکور منتشر نشد. پرتابگرهای استوانه ای و چهار فروندی مستقر روی یک خودرو، وجه تشابه نمونه فوق با پرتابگرهای سامانه اس-300 بود.

پرتابگر مشاهده شده ایرانی شبیه به سامانه اس-300 در سال 89

برای اولین بار فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش در آستانه هفته دفاع مقدس در سال 1390 نام سامانه مشابه ایرانی اس-300 را رسماً باور-373 بیان کرد. به مرور، اخباری کلی از روند پیشرفت سامانه منتشر می شد از جمله خبر آزمایش زیرسامانه های باور-373 یک سال بعد توسط فرمانده پدافند هوایی ارتش اعلام و زمان تقریبی مورد انتظار برای ورود به خدمت این سامانه تا انتهای برنامه پنجم توسعه یعنی سال 1394 عنوان شد.

در شهریور 1393 برای اولین بار تصاویری از برخی اجزای سامانه باور-373 شامل یک رادار کشف و درگیری و موشک برد بلند سوخت جامد صیاد-4 در حاشیه بازدید مسئولین از نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع منتشر و اعلام شد اولین شلیک موفقیت آمیز سامانه فوق نیز به انجام رسیده است.

با توجه به تصاویر منتشر شده از نمایشگاه شهریور 1393، به نظر می رسید صیاد-4، موشک اصلی سامانه باور-373 باشد. این موشک همچنین در رژه روز ارتش در فروردین سال بعد، در معرض دید عموم قرار گرفت.

رادار ردگیر سامانه باور-373 مشاهده شده در نمایشگاه شهریور 1393

موشک صیاد-4 مشاهده شده در رژه ارتش

موشک صیاد-4 به وضوح سطح بالاتری از طراحی بومی را نسبت به صیاد-2 با برد 75 کیلومتر و صیاد-3 با برد 120 کیلومتر دارد هر چند که الگوبرداری از طراحی های موفق خارجی نیز در آن مشهود است.

بخش جلویی این موشک شباهت هایی به موشک های 48N6 روسی دارد. اما بخش انتهایی آن خصوصاً چیدمان انتخاب شده برای بالک های پایدارساز و بالک های کنترلی، مشابه طراحی موشک صیاد-3 است.

موشک صیاد-3؛ شباهت بخش انتهایی با صیاد-4 مشهود است

قاعدتاً صیاد-4 از سامانه کنترل بردار رانش نیز باید برخوردار باشد زیرا صرف نظر از شیوه پرتاب گرم یا سرد، برای تغییر مسیر از حالت عمودی به سمت هدف، به یک سامانه کنترلی نیاز دارد. احتمال ضعیف تر نیز استفاده از رانشگرهای کوچک جانبی مشابه روش پرتاب موشک تور-ام-1 است که در گزارش مربوط به پرتابگرهای عمودی در هفته های گذشته به آن اشاره شد.

موشک های صیاد-2 و 3 از نوع مایل پرتاب بوده و فاقد سامانه کنترل بردار رانش هستند. این موشک ها دارای حدود 40 سانتیمتر قطر و حدود 5 متر طول بوده و از پیشران سوخت جامد بهره می برند.

در صیاد-3 به واسطه استفاده از آخرین دستاوردهای صنعت موشکی، تنها با کمی افزایش طول، 60 درصد افزایش برد نسبت به صیاد-2 حاصل  شده است. به نظر می رسد صیاد-4 در حدود 20 تا 25 درصد قطر بیشتر و حدود 40 تا 50 درصد طول بیشتری نسبت به صیاد-3 داشته باشد.

تجربیات صنعت موشکی کشور در توسعه برد موشک های فاتح-110 از 300 کیلومتر به 500 کیلومتر در فاتح-313 و 700 تا 750 کیلومتر در ذوالفقار درحالیکه تغییر قطر و طول این موشک ها بسیار کم بوده قطعاً در طراحی موشک های نسل جدید صیاد-3 و 4 نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

در روز صنعت دفاعی در سال 1395، اولین تصاویر از پرتابگر موشک در سامانه باور-373 به همراه اجزاء دیگری از آن شامل رادار دوربرد معراج-4، خودروی فرماندهی و کنترل آن، یک رادار آرایه فازی دارای شباهتهایی به رادار نجم802بی و یک رادار ردگیر دیگر به نمایش در آمد.

پرتابگر مشاهده شده از نوع عمودی و دارای دو محفظه یا کنیستر موشک بود. این کنیسترها شباهت هایی با نمونه های مورد استفاده برای موشک های صیاد-2 و 3 دارند.

پرتابگر نمایش داده شده از باور-373 در سال 95

در نتیجه انتشار تصاویر فوق مشخص شد که سامانه باور-373 همچون سامانه های مدرن اس-300 و اس-400 از چند نوع رادار برای کشف، ردگیری و ایجاد امکان درگیری مؤثر استفاده می کند.

استفاده از پرتابگر عمودی، وجه تشابه دیگر باور با نمونه های پیشرفته روسی است هر چند که پرتابگر ایرانی به صورت مکعب مستطیلی و بر اساس تجربه نمونه های قبلی ساخت داخل بوده بر خلاف نمونه روسی که به صورت استوانه ای ساخته شده است.

همچنین احتمال داده می شد که موشک های سامانه باور، به صورت پرتاب گرم عمل کنند یعنی پیشران موشک ها قبل از خروج از محفظه پرتاب، روشن شود؛ بر خلاف نمونه های روسی که از روش پرتاب سرد استفاده می کنند یعنی موشک با گاز پرفشار، به بالا پرتاب شده و پس از خروج از پرتابگر، موتور سوخت جامد آن روشن می شود.

رادار آرایه فازی معراج-4 با برد 450 کیلومتر

به گفته فرماندهان نیروهای مسلح، سامانه باور قابلیت درگیری با انواع اهداف از جمله جنگنده های سرنشین دار، بالگردها، موشک های کروز، انواع پهپادها و نیز موشک های بالستیک را دارد.

انجام آزمایش های سامانه باور روی اهداف بالستیک تا پایان سال 1395 برنامه ریزی شده بود. در کل نیز قرار بود سه مرحله از پنج مرحله آزمایش سامانه باور تا اسفند آن سال به اتمام برسد. همچنین بخشی از اجزاء سامانه باور در رزمایش ولایت-7 در دی ماه 1395 مورد آزمایش عملیاتی در کنار سایر سامانه های پدافند هوایی قرار گرفت.

رادار آرایه فازی دارای شباهت به نجم802بی در بین اجزاء سامانه باور در سال 95

به گفته مسئولین دفاعی، قرار است دستکم 2 یا 3 نوع موشک در سامانه باور-373 برای درگیری با اهداف مختلف مورد استفاده قرار گیرد. این رهیافتی است که در سامانه های با مفاهیم طراحی مدرن مانند اس-350 و اس-400 مشاهده می شود.

به احتمال زیاد، موشک صیاد-3 با برد حدود 120 کیلومتر، در کنار موشک صیاد-4 دو نوع از موشک های مورد استفاده توسط باور باشند. برد این سامانه 300 کیلومتر  اعلام شده و با توجه لزوم پوشش حداکثری مناطق مختلف کشور احتمالاً در آینده موشک های دوربردتری نیز برای سامانه باور به تولید می رسد.

رادار دیگری که در بین اجزاء باور-373 مشاهده شده است

پس از مدتها انتظار سامانه باور-373 به عنوان یکی از شیرین ترین ثمرات خودباوری متخصصان جوان صنعت دفاعی کشور در بخش های موشکی، راداری، ارتباطات، پردازش، مکانیک و خودرو در روز 31 مرداد 1398 و روز گرامیداشت تلاش های مجاهدانه صنعت دفاعی کشور با حضور ریاست جمهوری اسلامی ایران رونمایی شد. از جمله مهمترین قابلیت های این سیستم شماسایی همزمان 300 هدف، ردگیری همزمان 60 هدف و درگیری با 6 هدف مختلف در بردها و ارتفاعات مختلف است.

در مسیر طراحی و دستیابی به این سامانه سلاح، فناوری‌های بسیاری مانند فناوری موشک عمود پرتاب، فناوری چرخش موشک به سمت هدف جهت پوشش 360 درجه جغرافیای تهدید و ...به دست متخصصان داخلی، طرلحی، ساخت، آزمایش و به صورت عملیاتی بکار گرفته شده است. 

به مدد این بومی سازی که چندین سال زمان برده، این سامانه با وجود توانمندی‌های بیش از نمونه های مشابه خارجی نظیر اس300، با هزینه‌ی بسیار کمتر از آنها و به تعداد مورد نیاز  تولید شده است.

از جمله قابلیت‌های این سامانه می‌توان به تحرک بالا، حجم آتش زیاد، توانایی درگیری با اهداف متنوع (هوایی و کروز)، برد و ارتفاع بلند، احتمال برخورد و کشندگی مناسب، عملکرد مناسب در برابر جنگ الکترونیک، تعمیر و نگهداری بومی و ساده، عملیات در شرایط حملات (شیمیایی، میکروبی و هسته‌ای) و قابلیت مقابله با بمب‌های الکترومغناطیس، عملیات در شرایط مختلف آب و هوایی کشور، توانایی مقابله با اهداف روز دنیا، ارتباط با لایه‌های پدافندی کشور، قابلیت اطمینان و نیز قیمت بسیار کمتر از نمونه‌های مشابه خارجی اشاره کرد.

البته در تصاویر منتشر شده از سامانه باور در امروز، تفاوت هایی در برخی از اجزاء نسبت به گذشته مشاهده می شد.

موشک صیاد-4 کمترین تغییرات را نسبت به نمونه مشاهده شده در سال 1393 دارد. با توجه به گذشت 5 سال از آن تاریخ، می توان با قاطعیت گمانه زنی کرد که موشک های جدیدتری نیز باید برای سامانه باور یا نمونه های بعدی سامانه های پدافند دوربرد کشور توسعه یافته باشد.

قابلیت عملیاتی این سامانه با بهره‌گیری از تکنیک‌های مناسب و پروتکل‌های امن بین رادارها، اهداف و موشک‌ها و همچنین بکارگیری یک جستجوگر رادیویی بسیار پیشرفته و به روز، به نحو  مطلوبی ارتقاء یافته است.

با این توصیف، قاعدتا باید موشک صیاد-4 نیز همچون صیاد-2 و 3 قابلیت هدایت خودکار احتمالاً با سامانه رادار فعال در دماغه خود را در فواصل نزدیک به هدف داتشته باشد؛ توانمندی‌ای که در موشک های پیشرفته همرده خارجی نیز وجود دارد.

موشک صیاد-4 در رونمایی از سامانه باور

پرتابگر چهارتایی سامانه باور-373

سرعت در عملیات، سهولت در آماده‌سازی و نگهداری، حداقل بودن تجهیزات جانبی، بالا بودن عمر انبارداری و ضریب ایمنی کاربری، مطابقت با فناوی روز دنیا و امکان جایگزینی و تأمین لوازم یدکی و ... از ویژگی‌ها و نکات قابل توجه و مهم سامانه سلاح پدافند هوایی باور 373 است.

در فیلم های منتشر شده از شلیک های آزمایشی سامانه باور-373 که با استفاده از پرتابگر دوتایی به انجام رسیده، به وضوح پرتاب عمودی به روش گرم و نیز اصلاح مسیر موشک به سمت هدف با استفاده از سامانه کنترل بردار رانش در نازل موتور سوخت جامد مشهود است.

احتمالاً موشک صیاد-4 برای انهدام اهداف در برد بلند، ابتدا تا حد کافی اوجگیری کرده و با طی مسیر در ارتفاعات بالا به سمت هدف می رود. این پروفایل پروازی مرسوم برای بیشتر موشک های پدافند هوایی دوربرد است.

شلیک عمودی موشک صیاد-4 در سامانه باور-373

عملکرد سامانه تغییر بردار رانش؛ به تفاوت زاویه گازهای خروجی موشک با راستای بدنه توجه شود

خودروی کنترل و فرماندهی سامانه، پرتابگر چهارتایی عمودپرتاب و دو نوع رادار آرایه فازی نیز در این تصاویرمشاهده شد. دو رادار مذکور، اجزایی هستند که بیشترین تفاوت را نسبت به نمونه های مشاهده شده قبلی دارند. احتمالاً یکی از این رادارها مربوط به کشف و شناسایی اهداف و دیگری مربوط به رهگیری هدف و هدایت موشک در فاز اولیه و میانی مسیر است.

رادار جدید مشاهده شده در مجموعه سامانه باور-373

راداری جدیدی که احتمالاً مربوط به رهگیری اهداف است

نکته بسیار مهم در زمینه سامانه هایی از رده باور-373 و اس-400 دفاع از خود سامانه در برابر تهدیدات است. هر چند رادارهای جدید آرایه فازی خصوصاً از نوع فعال، به سختی توسط موشک های ضد رادار شکار می شوند و نیز با وجود انواع اخلالگرهای ساخت داخل که با انحراف موشک ها به سمت ناحیه بی خطر، از سامانه راداری حفاظت می کنند اما همچنان خطر پرتابه هایی همچون مهمات دورایستای کوچک و تهدیدات راکتی این سامانه های ارزشمند را تهدید می‌کند.

در روسیه از سامانه هایی مانند تور-ام-2 و پنتسر-اس1 برای دفاع لایه آخر از تأسیسات حساس و نیز دفاع از سامانه های موشکی پدافند هوایی دوربرد در برابر تهدیدات فوق استفاده می شود. خصوصاً عملکرد سامانه پنتسر-اس1 در چند سال گذشته در سوریه، به طور کلی و از نظر فنی مثبت بوده است.

از این رو در ایران نیز باید برای دفاع از سامانه های ارزشمند اس-300 خریداری شده و سامانه باور-373، سامانه های مدرن برد کوتاه با قابلیت درگیر شدن با پرتابه های کوچک نیز توسعه یابد. امری که در مصاحبه های مسئولین دفاعی به آن اشاره هایی شده است.

بنابراین در آینده نه چندان دور احتمالاً شاهد رونمایی از سامانه های برد کوتاه پیشرفته نیز در کشور خواهیم بود.

سامانه کنترل و فرماندهی آتشبار سامانه باور373

هر چند در مورد زمان عملیاتی شدن سامانه باور-373 چند مرتبه تأخیرهایی ایجاد شد که با توجه به عدم سابقه کشورمان در توسعه سامانه ای در این رده، غیرمعمول نیست اما در نهایت با صرف زمان کمتر از یک دهه و مدیریت خوب تمام منابع دانشی، فناوری و نیروی انسانی نخبه، جمهوری اسلامی ایران صاحب یک سامانه پدافند هوایی بومی با توانایی های عملیاتی بالا و قابلیت های اطمینان کافی شد؛ سامانه ای که پس از چندین سال آزمایش های گوناگون توسط صنعت و نیز قرارگاه پدافند هوایی ارتش، آمیخته ای از تجارب سنگین دفاع معجزه آسای پدافند هوایی در 8 ساله دفاع مقدس را با فناوری های روز برای نبرد با تهدیدات روز و آینده به کار گرفته است.

با توجه به بومی بودن این سامانه، راه برای توسعه هر چه بیشتر آن در آینده و هر اصلاح و بهسازی لازم هموار بوده و به یاری خداوند، باعث سربلندی بیش از پیش نیروهای مسلح کشورمان در دفاع از تمام شئون کشور خواهد شد.